Laboratuvarlarda ölçülen bir hormonun eğer ölçüm seviyesi referans aralığında ise normal zannedilir. Oysa her referans değeri arasında bulunan ve normal kabul edilen değer vücudun normal işleyişi ve sağlığı için yeterli değildir. Ayrıca normal seviye marjı bazı hormonlar için çok geniştir.
Örneğin total testosteron ölçümünde normal aralık 300-900 arasıdır. Total testosteron değerinin erişkin bir erkekte 400 ng/dl’nin üzerinde olması gerekir. Bu durum TSH ölçümlerinde de böyledir. Çoğu laboratuvarda TSH normal aralığı 4-10 veya 4-6 U/L arasında verilir. Oysa TSH’nın optimum sağlık için 2.5 ‘dan küçük olması gerekir.
Açlık kan şekerinin 90 veya 100 olması her zaman o kişinin sağlıklı olduğunu göstermez. Tokluk kan şekerine de bakmak gerekir. Bu nedenle endokrinolojide bazen hormon eşik değerinden ziyade uyarma ve baskılanma testleri yapılır.
Hormon Ölçümleriyle İlgili Bazı Saptamalar
• Hipofizden salgılanan hormonlar sadece hormon salgılayan bezlere etki etmezler. Ayrıca kemik ve yağ dokusu gibi dokulara direk ertkileri vardır. Yani Hipofiz-doku aksları vardır. Özellikle hipofiz-kemik aksı ve hipofiz-yağ dokusu aksı mevcuttur.
• Kanserli hastalarda parathormon değil parathormon like peptit artar
• Feokromasitomada idrar metanefrin artar. Minimal artış feokromasitomada da olmaz
• İdrar miktarı 4 litreden fazlaysa idrar kortizol değeri sıklıkla gerçek değeri vermez.
• Proton pompa inhibitörü tipi mide ilacı alanlarda kanda gastrin ve kromogranin A belirgin olarak yüksek çıkabilir.
• Gebelerde TSH normal olduğu halde serbest T4 düşük çıkabilir.
• TSH’sı normal kişilerde bazen serbest T4 çok az düşük olabilir.
• Hipertiroidide free T3 sıklıkla artar.
• Free (serbest) T4 deki % 50 düşüş TSH’da 90 kat artış yapar. TSH’nın 5’ den 10 IU/L’ye çıkması ise free T4 de % 50 düşme yapmaz; sadece yüzde olarak birkaç puan azalma olur.
• TSH ve free T4 düşükse hipofizer kaynaklı hipotiroidi olabilir.
• TSH yüksek veya normal; T4 yüksek ise hipofiz tümörü olabilir.
• Düzenli adet gören bir kadında aşırı yüksek prolaktin makroprolaktin olabilir.
• TSH’da uzun süren stabil düşüklükler nodüler guatr hastalarında sık olur. Graves hastalarında TSH’da aşırı düşme ve çıkmalar olur.
• Kalsiyumda uzun süren yükseklikler hiperparatiroidide olur.
• Kalsiyum ilacı almayan bir kişide kan kalsiyum 10,5 mg/dl üzeri olması yüksektir.
• Kanda fosfor düşüklüğü osteomalasi, D vitamini eksikliği, hiperparatiroidis veya kas zayıflığı (fosfat atılma sendromu) işareti olabilir. Tiroid veya paratiroid ameliyatı sonrası fosfordaki yükselme hipoparatiroidide olabilir. Fosfor yüksekliği nadiren Akromegali de olur.
• Kanda kalsiyum yüksekliği bazen kan alınırken kolun fazla sıkılması sonucu hemeokansatrasyon oluşmasıyla kalsiyumun yüksek çıkmasına neden olabilir. Bunun nedeni albüminin artması sonucu kalsiyumun yüksek çıkmasına neden olmasından kaynaklanır.
• Erkekte hipogonadizm veya testosteron düşüklüğü varsa hematokrit düşer. Hematokrit değeri %35-40 arasında olan erkeklerde testosteron seviyelerine bakılmalıdır.
• Hipertiroidi veya Graves hastalarında kanda alkalen fosfataz seviyesi yüksek çıkar. Tedaviyle daha da yükselme olabilir. Normale dönmesi 1 yıl sürebilir.
• Kan sayımında eozinofil oranı %1-2 arasındaysa aşikâr Cushing sendromu yok demektir.
• Şiddetli Graves hastalarında nötrofil sayımında düşme olabilir. TSH-R antikorları granulositlerde yıkım yaptığındabn bu olay oluşur.
• Potasyumda yükselme olmadan sodyum düşüklüğü olması hipofiz kökenli kortizol yetmezliğinden olabilir.
• Sabah kortizol ölçümünün 3 mikrogram/dL’den düşük olması adrenal yetmezliği düşündürür. Gece yarısı tükrük kortizol ölçümü düşük olması Cushing sendromunu ekarte ettirir. Sabah kortizolü 18 micg/dl’ den yüksekse Adrenal yetmezlik yoktur.
• Göz altı renk artması (hiperpigmentasyon) hipotalamus-hipofiz-adrenal aks bozukluğu ve tiroid hastalıından olabilir.
• Yemek sonrası yani tok karna ölçülen prolaktin yüksek çıkabilir. O nedenle ölçüm aç karna yapılmalıdır.
• Serum testosteron ölçümü mutlaka sabah yapılmalıdır. Testosteron normalde sabah yükselir akşama doğru düşer. Testosteron pulsatil ve diurnal olarak salgılanır. Serbest testosteron, total testosteron ve SHBG ölçümü daha sağlıklı sonuç verir.
• Menopozdaki bir kadında FSH seviyesinin normal olması hipofizer veya hipotalamik bir probleme işaret eder.
• Açlık veya akut hastalıkta FSH düzeyleri geçici olarak düşer.
• Klinik olarak Cushing sendromu olan bir hastada kortizol ve ACTH’nın düşük olması dekzametozon gibi potent bir glukokortikoid ilaç kullanıldığını düşündürür. Son zamanlarda yapılan kortizon enjeksiyonu ve kortizon ilacı kesilmesinde de aynı durum olabilir.
• Normal TSH çoğu vakada hipo veya hipertiroidiyi ekarte ettirir. Ancak yeterli değildir.
• Normal plazma metanefrin seviyesi feokromasitomayı ekarte ettirir.
• Normal aldosteron/renin oranı primer aldosteronizmi ekarte ettirir.
• Gebelerde Graves varsa yüksek TSH-R antikorları doğacak bebekte tiroid hastalığı risklini tahminde işe yarar.
• Gebelik sonrası lenfositik hipozitis varsa hipofiz MR’da hipofizde büyüme görülür.
• Primer hipotiroidide hipofiz bezinde geri dönebilen büyüme ve prolaktin de yükselme olabilir. O yüzden prolaktini yüksek olanlarda TSH bakılır.