Hipofiz bezinin hasar görmesi sonucu hormonlarını salgılayamamasına hipofiz yetmezliği veya tıp dilindeki adıyla ‘’hipopituitarizm’’ denir.
Hipofiz yetmezliği hipofiz bezinin hasar görmesi nedeniyle olabildiği gibi hipotalamustan salgılanan hormonların azlığı veya yokluğu sonucu da olabilir.
Hipofiz yetmezliği olunca hipofizden salgılanan hormonlar az salgılanacağı için diğer salgı bezlerinde de yetmezlik gelişir. Örneğin TSH az salgılandığı için tiroid bezi iyi çalışamaz ve tiroid hormon azlığı (hipotiroidi) oluşur. ACTH az salgılandığı için adrenal bez yetmezliği yani kortizol hormon yetmezliği oluşur. FSH ve LH az salgılanırsa yumurtalık veya testis iyi çalışamaz.
Hipofiz Yetmezliğinin Nedenleri:
3) Hipofiz bezindeki tümörler ve kraniofarinjioma isimli tümör: Hipofizdeki tümörlere adenom denir. Bunlar 1 cm’den büyük ise hipofiz hormonlarında eksiklik başlar. Kraniofarinjioma tümörü de hipofiz yetmezliği yapar.
4) Doğum sırasında aşırı kanamaya bağlı hipofiz bezinin harap olması (Sheehan sendromu): doğum sonrası süt gelmez, adetler başlamaz, kıllar dökülür.
5) Sarkoidoz, hemokromatoz gibi hastalıkların hipofiz bezini tutması
6) Kafa travması geçirenlerde, sporcularda
7) Kafaya yönelik radyoterapi ve hipofize yönelik radyoterapi (ışın tedavisi) ve gama knife tedavisi görenlerde hipofiz yetmezliği gelişebilir.
8) Hipofiz ameliyatlarından sonra gelişebilir.
9) Doğumsal olarak bazı genetik bozukluklar sonucu görülebilir (GLI2 gen mutasyonu gibi)
10) Anevrizmal subaraknoid kanama sonrası görülebilir
11) IgG4 -related hastalık hipofizitisi olarak görülebilir.
12) Kanser metastazlarında
13) Hipoksik durumlar
Hipofiz Yetmezliğinde Belirti ve bulgular:
Hipopituitarizmde klinik değişiklikler başlıca 2 farklı sebebe bağlıdır;
1. Hipofizde tümör varsa ona bağlı baş ağrısı, görme alanı bozulması oluşur.
2. Hipofiz hormonu azlığına bağlı salgı bezi yetmezliğine bağlı şikayetler: İlerleyen hipopituitarizmde öncelikle büyüme hormonu ve FSH, LH eksilirken son dönemde TSH, ACTH ve ADH’da eksilme görülür. Ancak bu hormon azalma sırasında değişiklik de olabilir. Yetişkinlerde büyüme hormonu eksikliğinin belirtileri silik olduğu için ilk belirtiler FSH ve LH hormon eksikliğine yani testis veya yumurtalık yetmezliğine ait olur.
FSH ve LH Eksikliği Belirtileri:
Menopoza girmemiş bir kadında FSH, LH eksilirse adet bozukluğu en erken bulgudur. Adet sıklığında azalma veya tamamen yok olması ve memeden süt gelmesi oluşabilir. Doğumdaki aşırı kanamadan dolayı hipofiz yetmezliği varsa prolaktin hormonu olmayacağı için süt olmaz. Ergenlik döneminde başlarsa koltuk altı ve seks organı civarında kıllanma olmaz. Penis ve testis gelişimi olmaz.
Erkeklerde libido azalması, ereksiyon bozukluğu ve sperm azlığı oluşur. Sakal tıraşı sıklığında azalma, yorgunluk, kas erimesi, bazen meme büyümesi, koku alma bozukluğu gelişebilir. Adolesan dönemde ergenliğe girmede gecikme ve ses incedir.
Büyüme hormon eksikliği
Çocuklarda doğumsal olarak sadece büyüme hormonu eksikliği daha fazla görülürken yetişkinlerde sıklıkla diğer hipofiz hormonlarında eksiklikle birlikte olur. Yetişkinlerde büyüme hormon eksikliğinde karında yağ toplanması, kas kitlesinde azalma, güçsüzlük, egzersiz kapasitesinde azalma, enerji azlığı, kendini kötü hissetme, depresyon, sosyal izolasyon görülür. Cilt ince ve kurudur Hem büyüme hormonu eksikliğine hem de seks hormon azlığına bağlı olarak yüzde ince kırışıklıklar olabilir. Çocukların boyları akranlarına göre kısadır.
TSH eksikliği
TSH eksikliğine bağlı tiroid yetmezliği (hipotiroidi) belirtileri yani soğuktan hoşlanmama, kabızlık, halsizlik, iştah azalması, kilo alma, ses kalınlaşması, depressif değişiklikler vardır. TSH eksikliğinde guatr görülmez.
ACTH eksikliği
ACTH eksikliğine bağlı olarak adrenal bez az çalıştığından, yani kortizol hormonu kanda az olduğu için halsizlik, iştahsızlık, bulantı, kusma, kilo kaybı, şeker düşüklüğü görülür. Bu hastalarda eğilip kalkmakla tansiyon düşmesi (hipotansiyon), nabız sayısında azalma (bradikardi) ve kas gücünde azalma vardır. Hastalarda bu şikayetler stresli bir durumda artar.
Prolaktin eksikliği:
Prolaktin eksikliğine bağlı tek belirti aşırı kanamalı doğum sonrası hipofiz bezi harap olan kadınlarda süt gelmemesidir.
ADH Hormon eksikliği:
Kafa travması veya beyin ameliyatları veya hipofiz ameliyatları sonrası geçici olarak ortaya çıkabilir. Bazı hastalarda kalıcıdır. ADH eksikliğinde hastalarda ağız kuruluğu, çok su içme, çok idrara çıkma oluşur.
Laboratuvar Bulguları:
Kansızlık (anemi), kan şekeri düşüklüğü, kanda sodyum düşüklüğü vardır. Kan yağları yükselir. Kemik erimesi sıktır.
Teşhis:
Tiroid hormonları, seks hormonları ve kortizol hormonları bir hastada düşükse hipofiz yetmezliği akla gelir. Büyüme hormonu ve IGF-1 testleri de yapılır.
Kesin teşhis için bazı testler yapılması gerekir.
Tedavi:
Eksik olan hormonlar yerine konur. Yani hangi hormon eksikse o hormon ilacı verilir. ACTH eksikliğinde kortizon ilaçları (hidrokortizon 20-30 mg/gün veya prednizolon 5-7,5 mg/gün veya metilprednizolon 4-6 mg/gün) hasta tarafından kullanılır. Operasyon, travma, enfeksiyon durumlarında bu doz 2-3 kat arttırılır.
TSH eksikliğinde levotiroksin ilacı kullanılır. Tedaviye cevap TSH ile değil klinik olarak ve serum tiroksin düzeyine göre yapılır.
FSH, LH eksikliği için kadınlarda östrojen tedavisi yapılır. Yeterli östrojen tedavisi ile seks karakterleri oluşur ve kemik erimesi önlenir. Yine bu sayede kendini iyi hissetme sağlanır. Her adetin 12-25. günlerinde progesteron bileşikleri eklenir. Östrojen tedavisi 50 yaşa kadar devam edilmelidir.
Erkeklerde libido ve ereksiyonun sağlanması, yeterli sakal gelişimi, kas gücünün sağlanması, osteoporozun önlenmesi ve tedavisi için 200-300 mg/3 haftada bir testosteron ilacı kas içine yapılır. Cilde yapıştırılan testosteron ilaçları da vardır. Çocuk isteyen hastalarda FSH, LH ilaçları kullanılır.
Büyüme hormonu eksikliğinde çocuklarda büyüme hormonu kullanılır. Son yıllarda aterosklerozu (damar sertliğini) azaltıcı ve vücut yağ dağılımını düzeltici etkileri nedeniyle büyüme hormonu eksikliği olan yetişkin hastalarda da büyüme hormonu tedavisi yapılmaktadır.
Oksitosin eksikliğinin tedavisinin nasıl yapılacağına dair çalışmalar devam etmektedir.