Vitamin ve mineraller normal metabolizma için gerekli oldukları kadar hormon dengesi için de büyük önem taşır. Hormonların çalışması vitamin ve minerallere bağlıdır.
B5 vitamininin, böbreküstü bezi veya diğer adıyla adrenal bezinden kortizol hormonu salgılanmasında ve beyindeki asetil kolin isimli çok önemli bir maddenin yapımında rolü vardır. Östrojen, progesteron üretimi yeterli B5 vitamini olduğunda üretilebilir. Beyindeki nörotransmitterlerin üretiminde rolü vardır.
B6 vitamini beyinde bulunan sinirler arası iletişimi sağlayan nörotransmitter dediğimiz dopamin, serotonin, glisin, glutamat ve gama-amino bütirik asit (GABA) dengesini sağlar. Serotonin yapımında önemli rol oynar. Azlığında depresyona eğilim artar. Steroid hormonların (testosteron, östrojen, progesteron, kortizol) etkilerini düzenler.
B6 vitamini premenstrual semptomlarını beyinde nörostranmitter salgısını artırarak azaltır.
Biotin kullananlarda hormon tetkikleri bozuk çıkabilir. Yüksek doz biotin vitamini alanlarda tiroid hormon ölçümleri (TSH, serbest T3, serbest T4,,) paratiroid hormon, FSH, LH, SHBG, E2, progesteron, testosteron, kortizol, folik asit, Vitamin B12 ve ferritin testlerinin de bozuk çıkabileceği saptanmıştır. Yüksek doz biotin alıyorsanız bunu doktorunuza ve laboratuvara bildiriniz.
C vitamini adreal bezdeki hormonların sentezinde rol alır. Ayrıca hormonal peptidlerin dönüşümünde rol alır ( pro-ACTH dan ACTH ya). C vitamini vücutta en çok adrenal bezde bulunur.
A vitamini yetmezliğinde tiroid metabolizması bozulur. Çocuklarda orta derecede bir A vitamini yetmezliğinde TSH yükselirken tiroid bezi büyür. İyot yetmezliği ve A vitamini yetmezliği sıklıkla birlikte olabilmektedir. A vitamini tiroid bezinin iyod alımını artırır. A vitamini azlığında hücre seviyesinde retinoid asit reseptörleri (RAR) ve tiroid hormon reseptörleri beraber azalır. Retinoidlerin hipofiz kortikotroph tümörlerinde kullanımı için çalışmalar vardır.
D vitamininin kendisi zaten streoid sınıfından bir hormondur ve kandaki kalsiyum ve fosfor düzeyleri üzerinde etkili olup paratiroid hormon salgısını da düzenler. D vitamini tiroid hormonları ve seks steroid hormonları düzeylerine etki yapar. D vitamini eksikliğinde tiroid antikorları artar. D vitamini insülin direncini azaltır.
K vitamini osteokalsin hormonunu aktive ederek kalsiyumun kemiklerde tutulmasını sağlar.
E vitamini menopoz şikayetlerini azaltır. E vitamininin antioksidan, anti-enflamatuvar, anti-obeezite ve anti -hiperglisemik (şeker düşürücü), anti-hipetansif (tansiyon düşürücü) ve kolesterol düşürücü etkileri vardır. Polikistik overli kadınlarda Koenzym Q10 ile beraber faydalı olur.
Krom, pankreas bezinden salgılanan insülin hormonunun iyi çalışmasını ve bu sayede kan şekerinin düzenlenmesini sağlar.
Mağnezyum:
Mağnezyumun hormon sistemine faydaları şunlardır:
1. Mağnezyum kortizol salınımını düzenler. Aşırı kortizol salınımını önler.
2. İnsülin direncini düşürür ve acıkma ataklarını azaltır.
3. Tiroid hormonlarını destekler. Anti-enflamatuvar etkisi vardır.
4. Uykuyu düzenler.
5. Hücrede enerji oluşmasına faydalı olur. Mitokondriumda görev alır.
6. Steroid hormonların sentezinde rol alır. Sıcak basmalarını düzeltir.
7. D vitamininin etkili olmasını sağlar. Çok D vitamini alınırsa mağnezyum düşer.
8. Telomeraz kısalmasını önleyerek yaşlanmadan korur. Oksidatif stresi azaltır ve glutatyonu artırır.
9. Kalp ritm bozukluğu ve migrende faydalı olur.
10. Premenstrual sendrom, adet ağrısı, menopoz semptomları ve migrende faydalı olur.
11. Mağnesium sitrat laksatif etkisi varken mağnezyum glisinat laksatif etkisi azdır. Glisinat formunda bulunan glisin yatıştırıcı etkiye sahiptir. GABAerjik etkilidir
Şeker yemek kanda mağnezyumu azaltır. Şeker mağnezyumu idrardan atılımını artırmaktadır. Bir şeker molekülünü metabolizması için 28 mağnezyum molekülü gerekir.
Çinko:
Çinko testosteron, büyüme hormonu, IGF-1 ve insülin hormon sentezinde rol alır. Ayrıca çinko sayesinde östrojen ve progesteron etkisi artar ve yumurta oluşumu artar. Çinko yetmezliğinde libido azlığı, testosteron ve östrojen düşüklüğü olabilir. Çinko eksikliğinde insülin direnci artar. Sperm hareketinin artmasında çinkonun rolü vardır. Çinko yetmezliği serum kalsiyumunu ve kalsiyumun hücreye girmesini azaltır ve sonuçta parathormon seviyesi yükselir. Çinko eksikliğinde tiroid hormon metabolizması bozulur ve kandaki T3 ve T4 hormonu %30 oranında azalır. Bu arada T4 hormonunun T3 hormonuna dönüşümünü sağlayan enzim (deiyodinaz enzimi) çinko eksikliğinde %67 oranında azaldığından, T3 hormonunun azlığı meydana gelir. Bu nedenle, çinkodan zengin olan yumurta sarısı, süt ve süt ürünleri, balık, ceviz, badem, kabak çekirdeği, tam tahıllar, kuru fasulye, lahana, ayçekirdeği ve kuzu eti gibi gıdalarla beslenmek tiroid sağlığımız için gereklidir.
Çinkonun Faydaları:
1. Antienflamatuvar etki gösterir, ağrıyı giderir.
2. Ovulasyonu destekler
3. Fazla androjenleri bloke eder. 5 alfa redüktaz enzimini bloke eder.
4. Akneye faydası olur.
5. Streste yükselen kortizolü azaltmaya faydası olur.
6. Tiroidi destekler.
7. Aşırı prolaktin salgısını önler
8. Dikkati, odaklanmayı sağlar, hafızayı güçlendirir
9. Bağışıklık sistemini güçlendirir
10. Yaşlılarda tat alma duygusunu geliştirir
11. Saç, tırnak, cilt yapısını güçlendir.
12. Prostat sağlığını korur
13. Uygun dozu 20-30 mg/gün
14. Bir aydan önce etkisi ortaya çıkmaz
Kortizol-İnsülin-Çinko-Mağnezyum İlişkisi:
Yağ dokusu bir endokrin organ olarak görev görür ve karında yağ arttıkça kortizol sentezi artar. Kortizol artınca plazma çinko seviyesi düşer. Çinko ise insülin salgılanması ve sinyalizasyonunda önemli rolü vardır. Çinkonun azalması insülin direncine katkıda bulunur. Karındaki yağ artışı kortizol artışı yaptığı gibi kan mağnezyum seviyelerini de düşürür.
İyot:
İyot minerali tiroid hormonlarının (T4 ve T3) yapımında kullanılır ve eksikliğinde guatr denilen, tiroit bezinde büyüme oluşur. Tiroid hormonu yapısındaki ve tiroid bezi dışında iyot diğer dokulardan özellikle meme, mide mukozası, göz, rahimdeki serviksde, tükürük bezlerinde bulunur. Memede bulunan iyot bebek gelişiminde rol oynar sa da diğer dokularda antioksidan olarak görev yapar. İyot, su ve gıdalarla alındıktan sonra bağırsaklardan emilerek kana karışır ve boyun bölgesinde bulunan tiroit bezi tarafından alınarak tiroit hormonları (T4 ve T3) üretilmesinde kullanılır. T4 hormonunun yapısında 4 tane iyot molekülü vardır ve ağırlığının %60’ını oluşturur. T3 hormonunda ise 3 tane iyot molekülü vardır. Yeteri kadar iyot almadığımızda T3 ve T4 adını verdiğimiz tiroit hormonları yapılamaz. Hormonlar az yapılınca, daha çok hormon yapılması için tiroit bezinde büyüme olur. Tiroit bezinin bu büyümelerine guatr adı verilir. İyot eksikliği çok fazlaysa, bu defa tiroit bezi yetmezliği oluşur. Bu hastalıkta tiroit bezi tiroit hormonları yapamaz ve metabolizmamız yavaşlar. Bu hastalarda unutkanlık, elde ve yüzde şişme, kan yağlarında yükseklik olur. Şiddetli İyot Yetmezliğinde Tiroid hormonlarında bozulma (düşük T4, normalin üst sınırında veya artmış T3 ve artmış TSH oluşur.
Manganez, sağlıklı kemik gelişimi, kan şekerinin düzenlenmesi, cinsiyet hormonlarının yapımı, sinir sisteminin gelişimi, kan pıhtılaşması ve vücut direncinde (bağışıklık sistemi) görevleri olan bir mineraldir.
Selenyum:
Selenyum tiroid bezinin iyi çalışmasını sağlar. Deiyodinaz enzim yapısına girerek T4 hormonunun T3 e dönüşmesini gerçekleştirir. Proteinden fakir beslenenlerde selenyum yetmezliği sık görülür ve tiroid bezinin salgıladığı hormonlar vücutta yeterince etki edemez. Bir dilim tam buğday ekmeğinde 10 mikrogram selenyum vardır. Bu nedenle beyaz ekmek yerine tam buğday ekmeği yenmelidir. Yeni yapılan bir çalışmada selenyum yetmezliğinin erkeklerde hipertiroidi denen tiroid bezi çok çalışmasını tetikleyebildiği gösterilmiştir.
Vanadyum:
Vanadyum minerali insülin hormonunun etkisini artıran bir mineraldir.
Bor:
Bor mineralinin plazma östradiol ve testosteron seviyelerini arttırdığı bilinmektedir. Fakat etki mekanizması henüz aydınlatılamamıştır. Borun vücutta steroid hormonlarının üretimi sırasında, steroid yapılarına hidroksil grubunun eklenmesini kolaylaştırıcı etki yaptığı düşünülmektedir. Diğer bir görüş borun steroid hormonların SHBG’ye bağlanmasında yaptığı değişiklikten ileri geldiğidir. SHBG azaltarak serbest testosteronun arttığı düşünülmektedir.
Sentetik Östrojen ve progesteron tedavisi alan ve doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda B1, B2, B6, B12, C vitamini, E vitamini, folik asit , koenzim Q10 , tirozin aminoasiti, selenyum, mağnezyum ve çinko eksikliği gelişebilir.