Paratiroid bezinden paratiroid hormonu salgılanır. Paratiroid hormonu kandaki kalsiyum düzeyine göre salgılanır. Kanda kalsiyum düşük ise paratiroid hormonu salgılanır ve bu hormon böbrek ve kemiklere direkt olarak etki ederek ve bağırsaklara dolaylı yoldan etki ederek kan kalsiyumunu yükseltir. Kanda kalsiyum yüksek ise paratiroid hormonu az salgılanır.
Şekil: paratiroid bezleri. Tiroid bezi arkasında 4 tane görülmektedir (smart.servier.com’dan alınmıştır).
Kanda kalsiyum ayarlanmasında böbreğin de önemli rolü vardır. Paratiroid hormonu böbrekte D vitamininin aktif hale gelmesine (1, 25 (OH)2D3) katkıda bulunur. Böbrekten süzülen kalsiyumun geri alınmasında paratiroid hormonunun etkisi vardır.
Paratiroid hormonu kemiklere etki ederek kemiklerden kalsiyum ve fosforun ayrılmasını sağlar. Paratiroid hormonu ayrıca D vitamini yoluyla barsaklardan kalsiyum ve fosforun emilimini de artırır. Paratiroid hormonu böbreklerden kalsiyum emilimini artırırken idrarla fosfat atılımını artırır.
Kalsiyumun vücutta, yani kanda, bir dengede tutulmasında iskelet, bağırsaklar, böbrek, paratiroid hormonu ve D vitamininin önemli rolü vardır. Normal erişkin bir kişide diyetle alınan günlük kalsiyum miktarı 1000 mg kadardır. Böbreklerden her gün 10 gram kalsiyum geçer ve bunun 100- 300 mg kadarı idrarla atılır. Kalsiyum esas olarak iskelet kemiklerinde depo edilir ve iskeletimizde yaklaşık 1000 gram kalsiyum bulunur.
Kalsitonin ve Kalsiyum
Kalsitonin hormonu da kanda kalsiyumu ayarlar. Tiroid bezindeki parafolliküler C hücrelerinden salgılanan kalsitonin kanda kalsiyumu düşürür. Kemikten kalsiyum çözülmesini önler, kemik yapımını artırır ve idrardan kalsiyum atılımını artırır. Kanda kalsiyum yükselince kalsitonin salgısı artar. Kalsiyum düşünce salgısı azalır. Kalsitonin salgısı yine C hücrelerinden salgılanan somatasostan hormonunca önlenir. Kalsitonin ailesinde bulunan diğer peptidler calcitonnin gen related peptid, amilin, adrenomedüllin, ve intermedin dir.
Paratiroid ve Aldosteron hormon İlişkisi
Aldosteron ve parathormon arasında iki yönlü ilişki vardır. Aldosteron yükselmesi paratiroid hormonunda yükselme yapar ve aldosteron düşünce parathormon da düşer. Primer hiperparatiroidide de aldosteron yükselmesi görülür. Her iki hormonun birlikte yükselmesi kalp hastalığını tetikler. Parathormon adrenal bezde zona fasikulata tabakasında bulunan PTH ve PTH related peptid reseptörlerini uyararak ve angiotensin reseptörlerini uyararak aldosteron salgısını artırır. Paratiroid hormon salgılayan paratiroid adenomunun ameliyatla çıkarılması sonrası aldosteron seviyeleri düşer. Aldosteron ise mineralakortikoid reseptörlere bağlanıp böbrekten kalsiyum ve mağnezyum attırması sonucu oluşan hipokalsemi ve hipomağnezemi nedeniyle paratiroid hormon artışı yapar. Bu artan parathormon kalpte fibrozis ve kemiklerde değişiklik yapar. Aldosteron ayrıca paratiroid hücrelerinde minerelakortikoid reseptörlere bağlanır.
DOLAŞIMDAKİ PARATHORMON FRAGMANLARI (PARÇALARI)
Parathormon paratiroid bezindeki esas hücrelerden salgılanan 84 aminoasitli ve tek zincirli bir hormondur. Parathormon, 115 aminoasitli pre-pro-PTH dan parçalanarak oluşur. Bundan 90 amino asitli prp-PTH ve sonra bundan aktif olan 1-84 parathormon oluşur. Bundan Dolaşımda farklı yapıda paratiroid hormon parçaları vardır. Bunlar PTH (1-84), PTH (7-84) gibi parçalardır. 1-84 parathormon tam parathormon olarak adlandırılır. Paratiroid bezinden salgılanan parathormon karaciğerde farklı parçalara ayrılır. Dolaşımdaki parahormonun %18’i 1-84 PTH ‘dur. Ayrıca C terminal PTH (7-84), PTH (10-84), PTH (15-84) parçalar vardır ki bunlar dolaşımdaki parathormonun % 5’ni yapar. 7-84 parathormon ise tam parathormonun kemik ve böbrektedi etkisini bloke eder. Bu parathormon parçaları konjestif kalp yetmezliğinde birikir ve oranları %45-50’ye çıkar.
PTH salgısı hücredışı kalsiyum tarafından ayarlanır. Kalsiyum paratiroid hücrelerine bağlanarak PTH salgısını azaltır. Kalsiyum düşüklüğü ise PTH salgısını azaltır. Kanda fosfor artışı da parathormon salgısını artırır. Bunun mekanizmasıonı bilinmiyor. PTH böbrekten aktif D vitamini oluşumunu (1.25 (OH)2D3) artırırken artan aktif D vitamini PTH salgısını önler. Kanda fosfor artınca veya aktif D vitamini artınca oteoblast ve osteosit denen kemik hücrelerinden salgılanan fibroblast groth faktör 23 (FGF-23) de hem PTH salgısını azaltır hem idrarla fosfor atılımını artırır. FGF-23 ve PTH birbirinin tersine çalışırlar. FGF-23 PTH artırırken artar PTH FGF-23 baskılar. İkinci jenerasyon intact parathormon assay tekniği ile tam PTH (1-84), N terminal PTH (7-84) PTH ölçülebilir.