Testisler sperm üretmeye yaradığı gibi erkeklik hormonu olan testosteron da salgılarlar. Sperm oluşumu ve testosteron salgılanması hipofizden salgılanan FSH ve LH hormonları tarafından kontrol edilir.
Normal erişkin bir erkekte her bir testis 20 gram ağırlığında ve 4.5x3x2.5 cm boyutlarında ve 15-30 ml hacmindedir. Testisler ergenliğe girmeden önce 2 cm uzunluğunda ve 2 ml kadardır. Ergenlikle birlikte hacmi artar ve 16-19 yaşında erişkin volümüne ulaşır. Yaşlanma ile boyutları değişmez.
Testislerin % 90’nını seminifer tübüller denen ve içinde spermin yapıldığı tüp şeklindeki yapılar oluşturur.
Testislerde bulunan ve Leydig hücresi adı verilen hücreler testosteron üretir. Beyinde bulunan hipotalamus hipofize ne kadar testosteron ütetileceğini bildirir. Bu amaçla hipotalamustan GnRH hormonu salgılanır ve bu hormon hipofize gelir. GnRH hormonu hipofizden FSH ve LH hormonunun salgılanmasını sağlar. Hipofizden salgılanan LH hormonu leydig hücresinden testosteron salgılanmasını artırırken hipofizden salgılanan FSH hormonu seminifer tübüllerde sperm üretimini sağlar. Salgılanan testosteron ise hipofizden LH salgılanmasını azaltır.
FSH hormonunun etkisiyle testislerdeki sertoli hücrelerinden inhibin ve aktivin isimli hormonlar salgılanır. İnhibin hormonu hipofizden FSH hormonu salgılanmasını azaltırken aktivin hormonu artırır. Aktivin hem hipofizde hem testiste yapılır.
Testosteron erkeklerde salgılanan en önemli seks hormonudur. Testosteron günde 5-7 mg kadar üretilmektedir. Testosteron, testisten salgılandıktan sonra kanda seks hormon bağlayan globuline (SHBG) bağlanır. Bu bağlanan testosterona ‘’total testosteron’’ denilirken bağlanmayan kısmına ‘’serbest testosteron’’ denir.
SHBG arttıkça serbest testosteron azalır. Kanda serbest testosteron ise tüm testosteronun % 1-4’ni oluşturur. Testosteron ‘’5 alfa redüktaz’’ isimli bir enzimle dihidrotestosterona dönüşerek hücrelerde etkisini gösterir.
Erkeklerde yaş ilerledikçe SHBG artarken testosteron düşer.
Yaşlılık, tiroid hormonlarının artması (hipertiroidizm), östrojenin artması veya östrojen ilaçları , siroz, hepatit, antikonvulzan epilepsi ilaçları SHBG’yi 400 ng/ml’nin üzerine artırır ve serbest testosteronu azaltır.
SHBG ni düşüren obezite, tip 2 diyabet veya androjen kullanımı gibi durumlar total testosteronu normalin altına düşürken serbest testosteron normal sınırda olabilir.
Erkek tipi gelişme yani sakal ve bıyık çıkması, kıllanma, sesin kalınlaşması testis ve penis büyümesi, kasların gelişmesi, boyun artması testosteron sayesinde olur. Libido (cinsel istek) ve ereksiyon oluşmasında da testosteronun büyük etkisi vardır. Erişkin yaşta testosteron hormonu sperm üretimi, erkek tipi saç şekli oluşmasına, kas kitlesinin oluşmasına ve kemik kitlesi oluşumuna katkıda bulunur.
Testosteron hormonu çoğunlukla testislerde üretilir ancak çok az miktarda adrenal bezden de üretilir. Kadınlarda testosteron çok az miktarda yumurtalıklarda üretilir.
Normal erişkin erkekte total testosteron düzeyleri 3-10 ng/ml arasında değişir ve sabah saatlerine en yüksek düzeydedir. Yaşla birlikte testosteron düzeyleri her yıl % 1 azalır. Obezite ve birlikte olan hastalık varsa bu düşüş daha fazla olur.
Erkeklerde testislerden hergün yaklaşık 7000 mikrogram ( 7 mg) kadar testosteron üretilir ve bunun %1’nin dörtte biri estradiole çevrilirken överler her gün sadece 300 mikrogram testosteron yapar fakat bunun yarısı östrojene dönüşür. Bu nedenle erkekler kadınlardan 20 kat daha fazla testosteron üretirler.
Testosteron aromotizasyonla östrojene(E2) dönüşerek E2 vasıtasıyla gece salınan büyüme hormon salınımını artırır.