Hipotalamus-Hipofiz-Tiroid Aksı

Tiroid bezinin çalışması beynimizin tabanında bulunan hipotalamus ve hipofiz bezi tarafından kontrol edilir. Hipotalamus dan salgılanan TRH hormonu hipofizden TSH adı verilen bir hormon salgılatır ve bu hormon kan yoluyla tiroid bezine gelerek ondan tiroid hormonu yapmasını ister TSH hormonu tiroid bezinin iyod tutmasını sağladığı gibi tiroid hormonlarının yapılmasını da sağlar.

Hipotalamus, hipofiz ve tiroid bezi birbirine bağımlı olarak çalışan ve birbirlerini kontrol eden 3 bezdir. Tiroid bezini hipofiz bezi kontrol ederken, hipofiz bezini de hipotalamus organı kontrol etmektedir. Hipotalamusdan salgılanan TRH hormonu hipofiz bezini etkileyerek buradan TSH hormonu salgılatır. Hipofizden salgılanan TSH hormonu ise tiroid bezinden tiroid hormonlarının yapılmasını ve kana salgılanmasını sağlar. Şekil 2’de bu ilişki gösterilmiştir.

Tiroid bezi az hormon salgıladığında hipotalamustan TRH salınımı artarak hipofiz bezi TSH salgısını artırır ve tiroid bezinin daha çok hormon üretmesini sağlar. Bu nedenle tiroid bezinin az hormon salgıladığı bir hastalık olan tiroid yetmezliğinde (hipotiroidi) kanımızda TSH hormonu normalden yüksek, fakat T3 ve T4 hormonları düşük olarak bulunur.

Tiroid bezi bazı hastalıklar nedeniyle çok hormon salgılarsa, yani kanımızda T3 ve T4 hormonları çok artarsa bu defa hipotalamusdan TRH ve hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonu azalır. Buna geri besleme yoluyla inhibisyon (feedback) denir. Kanımızda T3 ve T4 hormonları ne kadar yükselirse TSH hormonu da o kadar azalır. Hipertiroidi denilen tiroid bezinin aşırı çalışması hastalığında ise kanımızda T3 ve T4 hormonları yüksek iken TSH hormonu normalin altına iner ve düşüktür. Görüldüğü üzere hipotalamus ve hipofiz bezi kandaki T3 ve T4 hormon düzeyine göre TSH hormon salınışını azaltıp artırmaktadır. Buna hipotalamus-hipofiz- tiroid aksı denir.B u aks esnek bir yapıya sahiptir ve çeşitli koşullara adaptasyon gösterir. Özellikle ağır hastalıklar, kronik stres ve gebelik gibi durumlarda aks da adaptif değişiklikler olur.

Hipotalamus-Hipofiz-Tiroid Aksında Yeni Keşfedilen Geri Besleme Sibernetik Yolakları

a) Yeni yapılan çalışmalar T3 hormonundan oluşan T2 hormonunun da hipofizden TSH salınımını bloke ettiğini (ultralong feedback) göstermiştir.

b) Ayrıca TSH hormonu direk olarak tiroid bezinde TSH reseptörüne bağlanıp cAMP yoluyla deiyodinaz enzimini aktive ederek T4 den T3 oluşurubildiği gibi sadece T3 üretimi de artırabilmektedir ki, buna TSH-T3 şantı denir. Tiroid bezi alınmış veya atrofik hale gelmiş hastalarda tiroid bezi olmayacağı için TSH-T3 şantı ortadan kalkar ve T4 den T3’e dönüşüm yeterli olmaz. Bu nedenle total tiroidektomi yapılmaış hastalarda veya atrofik tiroid bezi olan hastalarda sadece LT4 değil T4+T3 tedavisi daha uygundur.

c) TSH hormonu kendi salgısını kendi inhibe edebilmektedir (ultrashort feedback) . Graves hastalarında tedavi sırasında normal veya düşük T4 ve T3 olduğunda TSH hala düşük seyreder. Hatta klinik olarak ötiroid olduğunda bile TSH uzun süre düşük seyreder. Aynı durum Graves’li anneden doğan bebekte de olur. Bunun nedeni TSH nin kendi kendini inhibe etme geri beslemesidir. Bu yolak TSH’nın aşırı salgılanmasını önlemektedir ve TSH’nın pulsatil salgılanmasının bir kaynağıdır.

d) Hipotiroidi hastalığının başlangıcında artan TSH hormonu T3 oluşumunu artırır. Bu nedenle T4 sentezinin azalmasından tiroidi korumaya çalışarak sinyalizasyonu tamamlar.

e) İLİŞKİLİ DENGE: TSH, T3 ve T4 arasında denge ve ilişki hali: Uyarı olmayan istirahat halindeki tiroid bezi vücuda yetecek kadar tiroid hormonu üretemez. Bu nedenle TSH tarafından uyarılması gerekir. Aşırı uyarılmayı önlemek için birçok negatif geribesleme faaliyete girer. Bir miktara kadar serbest T4 seviyesi TSH uyarırısını yansıtır. Aynı ilişki serbest T3 ve serbest T4 arasında vardır ve bir denge halindedir. Fizyolojik olaylarda esneklik olduğundan bunlarda da uygun değişiklikler oluşur.Tiroid hormonları referans değerleri içindeyken oluşan du duruma İLİŞKİLİ DENGE denir. Bu durum T3/T4 oranına bakılarak kısmen anlaşılabilir. Bu dönüşüm oranını verir. Serbes T4/TSH oranı da TSH başına salınan serbest T4’ü belirler. Dolaşımdaki T3/T4 oranı düşünce hipotalamustan TRH hormon salınımı artar.

f) FONKSİYONEL TİROİD KAPASİTESİ: Fonksiyonel tiroid kapasitesi tiroid bezinin hormon üretebilme kapasitesini gösterir. Eskiden yaptığımız TRH testi gibi tiroid rezervini anlamaya yarar. Bu gizli tiroid yetmezliğini TSH ve Tiroid hormonları normal seviyede iken tanımaya yarar. Bu amaçla geliştirilen SPINA-GT (structure parameter inference approach-gain of thyroid) matematiksel modelleme ile her bir ünit TSH ile her bir birim zamanda maksimum T4 üretme miktarı hesaplanır. Yapılan çalışmalar fonksiyonel tiroid bezi rezervinin hipotalamus-hipofiz-tiroid geribesleme düzenlemesini hastalığın erken safhasında artırdığını göstermiştir. Serbest T3/serbest T4 oranı ve serbest T4/TSH oranı fonksiyonal kapasite ile ilişkilidir. ve deiyodinaz aktivite ile ters orantılıdır. Deiyodinaz aktivite ile tiroid fonksiyonal kapasitesi tersine çalışır.Kişinin hormon değerleri ötiroid dediğimiz refgerans değerler arasındayken bile özellkle fonksiyonel tiroid kapasitesi azalınca vücuttaki tüm deiyodinaz aktivitesi artar. Bu nedenle TSH/T4 ile T3 ve T4 arasında denge vardır. Bu nedenle kanda yapaılan ölçümler bu hormonlar arasındaki ilişkiyi göstermez.