Tüylenme veya tıptaki adıyla hirsutizm kadınlarda siyah kılların olmaması gereken yerlerde (bıyık, çene bölgesi, göğüs ve karın gibi) büyümesi ve artmasıdır. Genel olarak üreme çağındaki kadınların yaklaşık % 5-8 kadarında tüylenme vardır.
Tüylenme genellikle bir hormon bozukluğundan olur ve çoğunlukla da testosteron gibi erkeklik hormonları artar. Ancak bu hastaların önemli bir kısmında da kandaki hormon düzeyleri normal çıkabilir.
Tüylenmenin en önemli nedeni kadınlarda kılların kandaki testosteron denen erkeklik hormonuna karşı hassasiyetinin artmasından ileri gelir. Bu hormonlar yani kılları artıran hormonlar (testosteron) kadınlarda ya yumurtalıktan ya da böbreküstü bezinden gelir. Eğer kıllanma hızlı bir şekilde gelişir ve ilerlerse nedenini mutlaka araştırmak gerekir. Çoğu hastada altta ciddi bir neden olmayabilir.
Tanı
Tüylenmesi olan kadınların çoğunda ya hiç hormon artışı yoktur ki buna tıpta ‘’idiopatik hirsütizm’’ denir ya da polikistik over sendromundan kaynaklanır. Nadir olarak prolaktin hormonunun fazla olması, adrenal (böbreküstü) bezin fazla çalışması ve kullanılan bazı ilaçlar tüylenme yapabilir. Bazen yumurtalık ve adrenal bezdeki bir tümör de aşırı tüylenme yapabilir.
Tümör olan hastalarda kıllanma ani başlar, hızla artar, saçlar dökülür, ses kalınlaşır ve erkek tipi bir yapı oluşur. DHEAS aşırı yükselir. Teşhis için over ve adrenal bez tomografi yapılır.
Hirsutizmin tanısında testosteron, androstenedion, DHEAS, 17 alfa hidroksi progesteron ve prolaktin hormonlarına bakılmalıdır.
Tüylenmesi olan kadınların kan testosteronu yüksekse bunların % 65-85 kadarında polikistik over vardır.
Adrenal bezlerin büyümesi varsa 17 hidroksi progesteron (OHP) düzeyi yüksek çıkar. Bunlarda late-onset konjenital adrenal hiperplazi vardır. ACTH iğnesi (Synacten) sonrası 17-OHP konsantrasyonu >30 nmol/L olması 21-hidroksilaz enzim eksikliği için tanı kriteri olarak kabul edilmektedir.
İdiopatik hirsutizminin nedeni bilinmemektedir. Kıl köklerinde kandaki testosterona karşı bir hassasiyet artması vardır. Bunun genetik olduğu söylense de daha önce bu kadar sık hirsütizm olmaması bunu açıklamaz. Androjenik etkiye sahip doğum kontrol hapğı kullanımı veya kıl köklerinde metabolik enflamatuvar olayın gelişmesi sonucu olabilir.
Polikistik over sendromu olan kadınlarda tüylenme yanında saçlarda dökülme, akne, adet düzensizlikleri olabilir. Bu kadınlarda kilo alma ve şeker hastalığı riski vardır.
Tedavi
Tedavi altta yatan nedene yönelik olur. Tedavide kozmetik uygulamalar ve ilaç tedavisi aynı anda veya farklı zamanlarda gerekebilir. Genellikle her iki yaklaşımdan da yararlanılmalıdır. Kıl uzaklaştırıcı etkin uygulamalara rağmen henüz ideal bir tedavi metodu mevcut değildir. Traş önerilmez. Ağda yapılabilir. En iyisi laser epilasyon yapılmasıdır. Bu yöntemlerin ilaç tedavisi ile birlikte yapılması daha yararlı bir yaklaşımdır.
Hirsütizm tedavisi sabır gerektirir. Çünkü kıl folliküllerinin yaşam süresi 6 aydır. Bu nedenle ilaç tedavileri ile etkinin görülebilmesi için en az 3-6 ay alınması gerekir. Hirsutizm genellikle ilaç tedavisiyle 6-18 ay boyunca azalır ve daha sonra yeni bir durgunluk içine girer. Tedavinin etkinliğini gösteren en önemli faktör hastanın kıl almak için ihtiyaç duyduğu sürenin kısalmasıdır.
İlaç olarak kombine oral kontraseptifler, spironolakton, siproteron asetat, finasterid ve flutamid en sık kullanılanlardır. Polikistik over varsa metformin ilacı faydalı olabilir. Late-onset konjenital adrenal hiperplazi varda dekzametazon tedavisi uygulanır. Prolaktin yüksekliği varsa ona uygun ilaç tedavisi yapılır.
Kombine oral kontraseptif ilaçlar çoğunlukla ilk tercih olarak kullanılır. Bunlar Hipofizden salgılanan LH hormonunun salgısını azaltarak yumurtalıktan testosteron gibi androjen salgılanmasını azaltırlar. Bu ilaçlardaki östrojen kandaki SHBG miktarını artırarak serbest testosteron miktarında azalmaya neden olur. Bu ilaçlardaki progestin ise 5 alfa redüktaz ve androjen reseptörü için testostosteronla yarışa girerek testosteron etkisini azaltır.
Ancak bu kombine oral kontraseptifler sentetik yani doğal olmayan ilaçlardır. Bunların yerine doğal- biyoözdeş östrojen ve progesteron kullanılmalıdır.
Tüylenmesi olan bayanlar kilolu ise mutlaka kilo vermelidir. Kiloluluk tüylenmeyi artırmaktadır.
Besin Destekleri
1) Çinko: over fonksiyonuna faydası olur. 30-50 mg akşam tok alınır. Androjeni azaltır ve progesteronu artırır.
2) Mağnezyum: PKOS da faydası olur.
3) Diindolil metan (DIM): Brokoli ve brüksel lahanası ve lahanada olan bir maddedir. Androjen reseptörlerini bloke eder. Ancak aromataz enzimini inhibe ettiğinden östrojeni azaltabilir. Akne ve hirsütizmde 100 mg/gün kullanılabiliceği iddia edilmiştir.
4) Saw Palmetto: 5 alfa redüktazı inhibe ettiğinden androjenik alopeside etkili olabilir. Ancak östrojeni azaltır.
5) Omega-3 saç kaybını azaltır.
6) Berberine
7) Nane çayı
Nedeni bilinmeyen tüylenmede yapılacaklar:
a) Sigara içiliyorsa kesilir
b) Şeker, buğday ve süt ürünlerinden iki ay uzak durulur. Faydası olursa devam edilir.
c) Akdeniz diyeti yapılır
d) Çinkonun faydası olur.